Η κοσμοϊστορική πολιτισμική επανάσταση

ένα κείμενο του Μάρσαλ Σάλινς
για τα τρία χρόνια από το θάνατό του*

Τον πρώτο καιρό του εκχριστιανισμού των Νησιών Φίτζι, όταν ένας όλο θαυμασμό αρχηγός είπε στο χριστιανό ιεραπόστολο, «Τα καράβια σας είναι αληθινά, τα κανόνια σας είναι αληθινά, άρα και ο θεός σας πρέπει να είναι αληθινός», δεν εννοούσε αυτό που θα καταλάβαινε ο σημερινός μέσος κοινωνικός επιστήμονας: ότι η έννοια του «θεού», όπως και της «θρησκείας» γενικότερα, είναι μια αντανάκλαση της πραγματικής πολιτικής τάξης πραγμάτων, μια λειτουργική ιδεολογία προορισμένη να νομιμοποιήσει τις υπέρτερες εκκοσμικευμένες δυνάμεις. Στην περίπτωση αυτή, η πρόδηλη αναγνώριση της ύπαρξης του άγγλου θεού θα ήταν έκφραση, σε μορφή θρησκευτικού φαντασιακού, της υλικής δύναμης των κανονιών και των καραβιών. Όμως ο αρχηγός έλεγε κάτι προς την αντίθετη κατεύθυνση, ότι τα αγγλικά καράβια και κανόνια ήταν υλικές εκφράσεις της δύναμης –mana στα φιτζιανά– του θεού, στην οποία οι ξένοι είχαν προφανώς προνομιακή πρόσβαση. Η φιτζιανή λέξη για το «αληθινό» (dina) είναι κατηγόρημα του mana, όπως στην κοινή τελετουργική έκφραση «mana, είναι αληθινό». Εκείνο που είπε λοιπόν ο αρχηγός είναι ότι τα αγγλικά καράβια και κανόνια, καθότι θεϊκά προικισμένα με mana, ήταν πραγματώσεις της ισχύος του άγγλου θεού.

Σημειώσεις για το φύλο, τη γλώσσα και τους εργάτες

Σε μορφή διαλεκτικών ορισμών

Οδηγίες πιθανής χρήσης: Ο αναγνώστης μπορεί να συνδυάσει στοιχεία αυτών των ορισμών για ν’ αναζητήσει απαντήσεις σε ερωτήματα που δεν διατυπώνονται αλλά υπονοούνται. Μπορεί επίσης να ανακαλύψει νήματα συνδυασμών που δεν τα είχε σκεφτεί ο συγγραφέας και να βρει εκεί αντιφάσεις, ασυνέπειες, ανακρίβειες, μπορεί μάλιστα να τα διορθώσει νοερά. Οι ορισμοί αυτοί είναι από κατασκευής, ή τουλάχιστον θέλουν να είναι, αναστοχαστικοί, αναρωτηματικοί και διορθώσιμοι: γι’ αυτό τους λέω διαλεκτικούς ορισμούς. Κάτι που, επιπλέον, διορθώνει την ετυμολογική (άρα, πάντα ύποπτη) σημασία της λέξης ορισμός. Αν κάποιοι ορισμοί αποτελούνται, εν μέρει ή και συνολικά, από παραθέματα, αυτό δεν αλλάζει κάτι.

Δημιακά

ζώνες συγκριτικής φονολογίας

1  Πρώτα πυροβολάμε και μετά ρωτάμε
Στις 15 του Δεκέμβρη του 2023, στη Σουτζάγια (κάπου στο βόρειο κομμάτι της Λωρίδας της Γάζας) σκοτώθηκαν τρεις ακόμα άνθρωποι. Τρεις μέσα στις τόσες χιλιάδες αυτής της σφαγής, όμως η περίπτωσή τους μοιάζει ενδεικτική και ιδιαίτερα ανησυχητική. Αφορά τρεις ισραηλινούς όμηρους που, αφού το σκάσανε από τη φυλακή τους (στη διάρκεια κάποιου βομβαρδισμού ή άλλης πολεμικής εμπλοκής, υποθέτει κανείς, εκμεταλλευόμενοι το χάος), σκοτώθηκαν από «φίλια πυρά». «Ένας στρατιώτης είδε τους ομήρους να ξεπροβάλλουν μερικές δεκάδες μέτρα από τις ισραηλινές δυνάμεις», σύμφωνα μ’ έναν εκπρόσωπο του ισραηλινού στρατού. «Είναι όλοι τους χωρίς πουκάμισα και έχουν μια μαγκούρα με λευκό ύφασμα επάνω». Προφανώς, οι άνθρωποι είναι μισόγυμνοι για να δείξουν ότι δεν κουβαλούν εκρηκτικά, ότι δεν αποτελούν παγίδα ή άλλη απειλή (κάτι που σημαίνει ότι, στη διάρκεια της αιχμαλωσίας τους, είχαν μάθει πολλά, για τις ταχτικές τόσο της μίας όσο και της άλλης πλευράς). Όμως, «ο στρατιώτης αισθάνεται πως απειλείται και ανοίγει πυρ. Ανακοινώνει πως είναι τρομοκράτες, οι δυνάμεις μας ανοίγουν πυρ, δύο σκοτώνονται αμέσως», ενώ ο τρίτος σκοτώθηκε λίγο αργότερα, παρότι ζήτησε βοήθεια στα εβραϊκά και παρότι «ο διοικητής του τάγματος διέταξε παύση πυρός». Η ανακοίνωση καταλήγει: «Αυτό ήταν αντίθετο με τους κανόνες εμπλοκής μας».[1]

Frazeriana

Από την ανθρωπολογία των μυστηρίων
στα μυστήρια της ανθρωπολογίας

Γιατί να μας αρέσει ο Φρέιζερ; Αν η απάντηση κινδυνεύει να πάρει απολογητικούς τόνους είναι λόγω εκείνης της διάχυτης περιφρόνησης για τους «παλιούς», που τη θίξαμε πρόσφατα, περιφρόνηση που κινδυνεύει να γίνει ακόμα μεγαλύτερη αφού εδώ δεν έχουμε απλώς παλιωμένο υλικό αλλά πραγματική αντίκα! Ισχύει βέβαια ότι μπορούμε να χρεώσουμε στον σερ Τζέιμς όχι και λίγα ελαττώματα, αλλά σ’ αυτά θα περάσουμε μετά. Για να ισοφαρίσουμε κάπως τις αρνητικές προκαταλήψεις, ας ξεκινήσουμε με μια ιστοριούλα: Τον Ιούνιο του 1942, στο Τομπρούκ, ο νεαρός ανθυπολοχαγός Τζακ Γκούντι έπεσε στα χέρια των Γερμανών. Έμελλε να περάσει δυόμισι χρόνια σε διάφορα στρατόπεδα αιχμαλώτων πολέμου, στην Ιταλία και στη Γερμανία, με δύο αποδράσεις ενδιάμεσα και κάποια διαστήματα που μπόρεσε να κρυφτεί πλάι σε ιταλούς χωρικούς. Το τελευταίο στρατόπεδο, στη Γερμανία, είχε μια εξαιρετική βιβλιοθήκη, φτιαγμένη από βρετανικές δωρεές, κι εκεί έπεσε πάνω στον Χρυσό κλώνο του Φρέιζερ. Όταν απελευθερώθηκε, ήταν αποφασισμένος να γίνει ανθρωπολόγος.[1]

Ποιος γεννήθηκε στις 25 Δεκεμβρίου;

Ασφαλώς οι Μεγάλες Γιορτές, διαπολιτισμικά και διαχρονικά, σχετίζονται με τα σημαδιακά ουράνια φαινόμενα κι ασφαλώς τίποτα δεν κάνει περισσότερη εντύπωση από το ηλιοστάσιο, αυτή την αλλαγή στη φορά του φωτός, αν μπορούμε να το πούμε έτσι, όταν η μέρα, αφού φτάσει στο μικρότερο της σημείο, στο λιγότερο διαθέσιμο φως της χρονιάς, αρχίζει απεναντίας να μεγαλώνει σταδιακά, καθημερινά και διαρκώς (χειμερινό ηλιοστάσιο), ή αντίθετα, όταν η μέρα, έχοντας φτάσει στο πιο πλούσιο της σημείο, στο πιο άφθονο φως της χρονιάς, αρχίζει σιγά-σιγά να μικραίνει (θερινό ηλιοστάσιο). Ανάμεσά τους και στα μισά της απόστασης, οι ισημερίες προσφέρουν μια καλόβολη αίσθηση ισορροπίας, ενώ κι άλλα ενδιάμεσα χρονικά σημεία εμπλουτίζουν αυτή την αίσθηση της ευταξίας, πολύτιμη πάντα για τις πολιτισμικές τάξεις πραγμάτων του κόσμου, που πάντα κυνηγούν πραγματικές ή φτιαχτές συμμετρίες, διατάξεις και κατατάξεις. Μ’ αυτή την έννοια, και καθώς φαίνεται ότι στον παγκοσμιοποιημένο κόσμο η γιορτή του χειμερινού ηλιοστάσιου έχει γίνει σαφώς η σπουδαιότερη της χρονιάς (ασφαλώς για ιστορικούς παρά για φυσικούς λόγους προτιμήθηκε από το θερινό ηλιοστάσιο, αλλά δε θα επεκταθώ), μπορούμε να αναρωτηθούμε τι γιορτάζει ακριβώς αυτός ο παγκοσμιοποιημένος κόσμος και ποιος γεννήθηκε, γι’ αυτόν, στις 25 Δεκεμβρίου.

Γιατί πολλοί αντισημίτες υποστηρίζουν την κυρίαρχη πολιτική του Ισραήλ

 

για τα κρύσταλλα της Γάζας

Θα μπορούσε να αναρωτηθεί κανείς αν είναι «πολλοί» ή «οι πιο πολλοί», όμως τότε το ερώτημα θα ήταν πιο δύσκολο να απαντηθεί (πώς θα γίνουν οι μετρήσεις;) – πέρα απ’ το ότι αυτό θα επέμενε σε κάποια ποσοτική πλευρά του ζητήματος. Στην πραγματικότητα, προκύπτει ένα ζήτημα ορολογίας (ποιοτικό ζήτημα λοιπόν), αλλά γι’ αυτό δεν φταίνε μόνο οι αντισημίτες, εννοώ εκείνοι που προσπαθούνε συχνά να κρυφτούν, όπως όλοι οι ρατσιστές («δε φταίμε εμείς, φταίνε αυτοί που είναι εβραίοι», κατά το ανέκδοτο). Υπάρχουν όμως τώρα άλλες δύο, πολύ εκτεταμένες, κατηγορίες σύγχυσης:

Ο Έντσο στην Αθήνα

(και μια προσωπική ατυχία)

Ο Έντσο Τραβέρσο βρέθηκε στην Αθήνα την Τετάρτη 18 Οκτωβρίου 2023, στο Παλιό Χημείο (ή, πιο επίσημα: στο αμφιθέατρο της Βιβλιοθήκης της Νομικής Σχολής του ΕΚΠΑ), για μια παρουσιαση του τελευταίου του βιβλίου, με τη συμμετοχή του Κωστή Καρπόζηλου, ιστορικού και διευθυντή του ΑΣΚΙ, και του Τάσου Τσακίρογλου, δημοσιογράφου στην Εφημερίδα των Συντακτών. Η εκδήλωση τράβηξε πολύ κόσμο – είχε λοιπόν μεγάλη επιτυχία: παρακάτω βλέπετε το βίντεο (στα αγγλικά, δυστυχώς δίχως υπότιτλους). Μια επίσκεψη του Τραβέρσο στην Αθήνα είχε προγραμματιστεί παλιότερα, όμως είχε ματαιωθεί λόγω της πανδημίας.

Κάποτε στην Καλιφόρνια (Β)

Μια αστόχαστη αποκαθήλωση ή
Οι νέες αξίες του Πανεπιστημίου του Μπέρκλεϊ

δεύτερο μέρος

το πρώτο μέρος

(δ)        Ohlone ή Πώς να βρούμε τις χαμένες φυλές

Περνάμε επιτέλους στο τέταρτο σημείο του κατηγορητηρίου, «Ότι ο Κρόμπερ δήλωσε ότι οι Ohlone έχουν πολιτισμικά εξαλειφθεί, δήλωση που (υποτίθεται ότι) είχε φοβερές πολιτικές συνέπειες για τους ανθρώπους αυτούς». Εδώ θα αρκούσε ίσως να επαναλάβουμε αυτό που γράψαμε παραπάνω στο τέλος της παραγράφου (β), ότι αν π.χ. η αναγνώριση των πολιτικών δικαιωμάτων μιας ινδιάνικης ομάδας εξαρτιόταν αποκλειστικά ή κυρίως από το συνολικό έργο του Κρόμπερ, ή από το βιβλίο του τού 1925, τότε ο απολογισμός θα ήταν συντριπτικά υπέρ του. Στην πραγματικότητα, όμως, η όποια θέση του Κρόμπερ (και μάλιστα πολλές δεκαετίες πριν καν τεθεί το ζήτημα της αναγνώρισης των Ohlone, δηλ. πριν καν οι απόγονοί τους συγκροτηθούν σε ομάδα με στόχο την αναβίωση της κουλτούρας τους) ελάχιστη σχέση μπορεί να έχει με τη σύγχρονη έκβαση της υπόθεσής τους: η αίτηση για αναγνώριση των Muwekma Ohlone (της ομάδας που κυρίως εμπλέκεται στην αποκαθήλωση του Κρόμπερ) απορρίφθηκε το 2002 και ξανά το 2011. Όμως, στις επίσημες απορριπτικές αποφάσεις δεν αναφέρεται πουθενά το όνομα του Κρόμπερ, ούτε βέβαια το βιβλίο του 1925, αλλά εξετάζονται, με ικανοποιητικό ή όχι τρόπο, στοιχεία από το 1927 και τις επόμενες δεκαετίες (ως προς την τεκμηρίωση, ή μη, της συνέχειας της ομάδας αυτής) – επομένως, η στοχοποίηση του Κρόμπερ μοιάζει, αν όχι ακατανόητη, τουλάχιστον παράδοξη.

Κάποτε στην Καλιφόρνια (Α)

Μια αστόχαστη αποκαθήλωση ή
Οι νέες αξίες του Πανεπιστημίου του Μπέρκλεϊ

πρώτο μέρος

(α)        Kroeber Hall ή Μα πώς μπόρεσε να συμβεί αυτό;

Μερικές φορές τα βέλη έρχονται απ’ τους δικούς μας – από αδεξιότητα, θολωμένη στόχευση ή έλλειψη κριτικής ικανότητας. Οι Αμερικάνοι έχουν επιπλέον μια δική τους παράδοση στην πολιτική αφέλεια, ενώ στη συγκεκριμένη περίπτωση κρίσιμο ρόλο πρέπει να έπαιξε και η άγνοια. Παρά την αρχική αμηχανία που προκαλούν οι καταστάσεις αυτές, δεν είναι σωστό, νομίζω, να μένουν χωρίς απάντηση ή σχολιασμό – ακόμα περισσότερο όταν προέρχονται από φιλικές δυνάμεις. Ο δισταγμός έχει να κάνει με δυο επιφυλάξεις: η μία είναι ο φόβος μήπως παρασυρθείς σε ακόμα μία από αυτές τις ενδοκινηματικές διαμάχες, τόσο φαρμακερές όσο και κούφιες, που αποτελούσαν πάντα την κατάρα του χώρου αλλά πρόσφατα έφτασαν σε απίστευτο βάθος. Η άλλη, πραχτικά σπουδαιότερη, είναι ότι κινδυνεύεις να βρεθείς «να ουρλιάζεις μαζί με τους λύκους» – εννοώ ότι υπάρχει περίπτωση να σε περιτριγυρίσουν οι εν λόγω λύκοι, κουνώντας το κεφάλι, με «φιλικές» διαθέσεις και συγκαταβατικές φράσεις («Είδατε; Εγώ σας τάλεγα!» κλπ). Ας το ξεκαθαρίσουμε λοιπόν: Καμία συμπόνια δε νιώθω για το πρόβλημα του ταλαίπωρου «λευκού άντρα», κατά φαντασία αδικημένου, και καμία συμπάθεια δεν τρέφω για την προβληματική που έχουν αναπτύξει ποικίλες νεοσυντηρητικές σχολές, παλιότερες και πιο πρόσφατες, σχετικά με την «πολιτική ορθότητα» ή για οτιδήποτε άλλο.

Για τη ντροπή

Πέντε ασκήσεις συγκριτικής φονολογίας

1
Είναι θαυμαστό το πώς οι Γερμανοί (μιλάμε για τη ναζιστική Γερμανία, κι όταν λέμε «οι Γερμανοί» εννοούμε την πλειοψηφία μάλλον των τότε Γερμανών, ή έστω ένα πολύ σημαντικό ποσοστό τους, τους γερμανούς πατριώτες, τους γερμανούς νοικοκυραίους, ή όπως το λέγανε τότε), είναι λοιπόν θαυμαστό το πώς οι Γερμανοί, μπροστά στο «πρόβλημα» των εβραίων, που βάδιζε προς την τελική λύση, θεωρούσαν ότι οι ίδιοι βρίσκονταν σε άμυνα, ότι είχαν δεχτεί μια διεστραμμένη και ύπουλη επίθεση, ότι κινδύνευε η εθνική τους υπόσταση – επομένως ήταν υποχρεωμένοι να αντιδράσουν δυναμικά και να εφαρμόσουν κάποια μέτρα, που σε άλλες περιστάσεις θα τα θεωρούσαν θλιβερά. Εδώ, και σε διαρκή κλιμάκωση, περιλαμβάνονταν π.χ. η απέλαση και η κατάσχεση περιουσίας, ο εγκλεισμός σε γκέτο και σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, η ομαδική εκτέλεση και τελικά η βιομηχανικά προγραμματισμένη εξόντωση ενός ολόκληρου πληθυσμού. Όλ’ αυτά είχαν ανατεθεί σε μια σειρά από ειδικά σώματα και μονάδες, όπως πρέπει να γίνονται τα πράγματα σε ένα καλά οργανωμένο κράτος, ενώ οι απλοί Γερμανοί περιορίζονταν στο να προσφέρουν ηθική υποστήριξη στην επιχείρηση, να εξοργίζονται με τα θύματα και να καταπνίγουν απέναντί τους κάθε αίσθημα συμπόνιας – χωρίς να θέλουν να μάθουν περισσότερες λεπτομέρειες. Οι Έλληνες τώρα (και μιλάμε για τη σημερινή Ελλάδα, κι όταν λέμε «οι Έλληνες» εννοούμε ένα πολύ σημαντικό ποσοστό τους, πιθανώς την πλειοψηφία των σημερινών Ελλήνων),