Ασφαλώς οι Μεγάλες Γιορτές, διαπολιτισμικά και διαχρονικά, σχετίζονται με τα σημαδιακά ουράνια φαινόμενα κι ασφαλώς τίποτα δεν κάνει περισσότερη εντύπωση από το ηλιοστάσιο, αυτή την αλλαγή στη φορά του φωτός, αν μπορούμε να το πούμε έτσι, όταν η μέρα, αφού φτάσει στο μικρότερο της σημείο, στο λιγότερο διαθέσιμο φως της χρονιάς, αρχίζει απεναντίας να μεγαλώνει σταδιακά, καθημερινά και διαρκώς (χειμερινό ηλιοστάσιο), ή αντίθετα, όταν η μέρα, έχοντας φτάσει στο πιο πλούσιο της σημείο, στο πιο άφθονο φως της χρονιάς, αρχίζει σιγά-σιγά να μικραίνει (θερινό ηλιοστάσιο). Ανάμεσά τους και στα μισά της απόστασης, οι ισημερίες προσφέρουν μια καλόβολη αίσθηση ισορροπίας, ενώ κι άλλα ενδιάμεσα χρονικά σημεία εμπλουτίζουν αυτή την αίσθηση της ευταξίας, πολύτιμη πάντα για τις πολιτισμικές τάξεις πραγμάτων του κόσμου, που πάντα κυνηγούν πραγματικές ή φτιαχτές συμμετρίες, διατάξεις και κατατάξεις. Μ’ αυτή την έννοια, και καθώς φαίνεται ότι στον παγκοσμιοποιημένο κόσμο η γιορτή του χειμερινού ηλιοστάσιου έχει γίνει σαφώς η σπουδαιότερη της χρονιάς (ασφαλώς για ιστορικούς παρά για φυσικούς λόγους προτιμήθηκε από το θερινό ηλιοστάσιο, αλλά δε θα επεκταθώ), μπορούμε να αναρωτηθούμε τι γιορτάζει ακριβώς αυτός ο παγκοσμιοποιημένος κόσμος και ποιος γεννήθηκε, γι’ αυτόν, στις 25 Δεκεμβρίου.
Το χειμερινό ηλιοστάσιο δεν είναι γενέθλια ανθρώπου – παρότι κι αυτό συμβαίνει, σε άλλο επίπεδο όμως, εννοώ να γεννιούνται άνθρωποι στο χειμερινό ηλιοστάσιο. Είναι ας πούμε τα γενέθλια του Μίθρα, του Sol Invictus, και άλλων μορφών που μπλέκονται ή συγχέονται μαζί του, μεταξύ αυτών και του Ιησού Χριστού, του Ήλιου της Δικαιοσύνης. (Ο όποιος, ας το πούμε αν-πασάν, αν τυχόν είχε γεννηθεί σαν άνθρωπος ή σαν θεάνθρωπος ή σαν οτιδήποτε, θα ήταν απίθανη σύμπτωση να είχε πετύχει αυτή την ημερομηνία, αφού άλλωστε τα Χριστούγεννα μόνο πολύ όψιμα, τον 4ο αιώνα, λίγο μετά τη επικράτηση του Χριστιανισμού, ορίστηκαν στις 25 Δεκεμβρίου – και όχι τυχαία, ασφαλώς.) Το σημαντικό είναι ο Ήλιος που μεγαλώνει, δηλ. η μέρα που μεγαλώνει, η χρονική περίοδος όπου ξεκινάει μια αύξηση του φωτός, στην οποία αποδίδονται κάθε είδους νοήματα. Αποκεί και πέρα, κάθε νέα μορφή, κάθε παραλλαγή, κάθε νέα λατρεία, μπορεί να επεξεργάζεται, να τροποποιεί ή και να στρεβλώνει τα νοήματα αυτά. Ο Ανίκητος Ήλιος, ο Ήλιος της Δικαιοσύνης μπορεί να γίνει, ας πούμε μετά από κάποια περίοδο κριτικής στην κοινωνική υποκρισία, ή με το θρίαμβο ενός αγέρωχου κυνισμού, Ήλιος της Ανισότητας και της Αδικίας. Η επόμενη λατρεία, θέλω να πω, η σημερινή θριαμβεύουσα λατρεία, το πνευματικό καθεστώς που σκεπάζει όλο τον πλανήτη και στην επικράτειά του ο ήλιος ποτέ δεν βασιλεύει, είναι, κατά κοινή ομολογία, ο καπιταλισμός – κι είναι τούτη η λατρεία, περισσότερο κι απ’ τις προηγούμενες, φυσικοποιημένη και ηλιοποιημένη. Ορίστε λοιπόν η απάντηση στο ερώτημα ποιος γεννήθηκε, για μας σήμερα, στις 25 Δεκεμβρίου: το Κεφάλαιο. Συμβολικά ασφαλώς, αλλά πώς αλλιώς θα μπορούσε να γεννηθεί – γυναικολογικά; Άλλωστε, σ’ αυτού του είδους τους μύθους, ακόμα και οι γεννήσεις που αναφέρονται σαν πραγματικές γεννήσεις γίνονται από Παρθένες, σύμφωνα με τις καλύτερες παραδόσεις της Εγγύς Ανατολής, επομένως πρέπει να τις κατανοήσουμε κι αυτές κατά τον ίδιο, συμβολικό τρόπο. Ορίστε κι η απάντηση στο τι γιορτάζουμε, εμείς σήμερα, στα Χριστούγεννα: την επικράτηση της λατρείας του Κεφαλαίου και την (εορταστικά και ευχολογικά μιλώντας) απόλυτη υποταγή μας σ’ αυτήν. Θα ήταν καλύτερα λοιπόν να σταματήσουν αυτά τα γλυκερά και ξενέρωτα αφιερώματα, αυτές οι χιλιοστές επαναλήψεις επαναλήψεων κοινοτοπιών, για να πούμε τα πράγματα με το όνομά τους: γιορτάζουμε τη Μεγάλη Γιορτή του Εμπορεύματος. Γι’ αυτό, άλλωστε, θεωρείται απαραίτητο να προηγείται μια περίοδος, μεγάλη, που όμως ολοένα μεγαλώνει περισσότερο, με ξέφρενα και τελετουργικά ψώνια, με φαντασμαγορικό περιβάλλον, μαγεμένους καταναλωτές και υπαλλήλους ζόμπι ή υπνοβάτες που μπορεί να δουλεύουν κάθε μέρα της βδομάδας και κάθε ώρα της μέρας ή της (λευκής) νύχτας, και όπου ακόμα κι οι πιο χυδαίες υπερβολές επιτρέπονται: όπως η γιορταστική κραιπάλη επιτρέπει τη μέχρι τελικής πτώσεως μέθη και τα ξερατά, έτσι και η εμπορευματική κραιπάλη επιτρέπει ακόμα και τις Black Fridays, ή και ακόμα πιο σιχαμένα πράγματα – αν μπορέσει κανείς ποτέ να τα φανταστεί. Εξάλλου, ακόμα και η ελεημοσύνη, η επετειακή καλοσύνη, το «πνεύμα των Χριστουγέννων», έχουν βρει τη σωστή τους θέση μέσα στη λατρεία του Κεφαλαίου: το charity, αντί να είναι, όπως ίσως στάθηκε στα βικτωριανά χρόνια, ένα ηθικό αντιστάθμισμα της απληστίας, αποτελεί σήμερα έναν από τους πιο γρήγορα αναπτυσσόμενους τομείς της οικονομίας, αφού τα αισθήματα μπορούν πια να χρησιμοποιούνται σαν πρώτη ύλη εμπορευμάτων. Καιρός λοιπόν να αφήσουμε αυτές τις σαχλαμάρες με τις δήθεν «συμπεριληπτικές» και σίγουρα κούφιες κι ουδέτερες ευχές, season’s greetings κλπ, και να επινοήσουμε τις ορθές ευχές της εποχής, που θα αναφέρονται στις πραγματικές και σήμερα πια γενικά διακηρυγμένες αξίες της: «Στην αιώνια κερδοφορία του Κεφαλαίου!», «Πάντα πρόθυμοι, εύπλαστοι κι ελάσιμοι!». Και φέρνοντας στο νου τους Άγιους Τόπους, πρέπει κι αυτοί να συμμορφωθούν: με την πλήρη ισοπέδωση της Γάζας για τις ανάγκες του ισραηλινού real estate (με τη χορηγία αμερικάνικων βομβαρδιστικών-κατασκευαστικών εταιρειών), και ακολουθεί οσονούπω η Δυτική Όχθη, δίνεται η ευκαιρία να φτιαχτεί η Μεγάλη Φάτνη της Νέας Εποχής, μια Φάτνη-Mall, μια Φάτνη-Καζίνο, δεν ξέρω ακριβώς, ξέρουν αυτοί, μια Φάτνη όπου τα χνώτα της Αγελάδας και του Γαϊδάρου θα αντικατασταθούν από τον Ταύρο και την Αρκούδα του χρηματιστηρίου – α, δε θα μας λείψουν τα τοτέμ!
Φαντάζομαι ότι, στο μέλλον, θα γεννηθεί στο χειμερινό ηλιοστάσιο κάποιος άλλος, εννοώ θα προκύψει κάποια νέα λατρεία, ας ελπίσουμε λιγότερο αιματηρή από τη σημερινή.
tetartoskosmos@gmail.com
Εικονογράφηση: Ο Ήλιος του Edvard Munch και μια γερμανική εικονογράφηση του Μολώχ (περίπου 1700).
Τέταρτος Κόσμος 